مقاله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها از دیدگاه تفکر سیستمی

معرفی مقاله مهاجرت نخبگان و فرار مغزها از دیدگاه تفکر سیستمی پروژه درس تحلیل دینامیک های سیستم

بخشهایی از متن مقاله

در این مقاله دﻻیل مهاجرت نخبگان از ایران با دیدگاه تفکر سیستمی مورد بررسی قرار می گیرد. در پی آنیم که روابط حاکم بر مهاجرت نخبگان کشور را بررسی کنیم و به تحلیل سیاست های موجود کشور بپردازیم.

در چند سال اخیر با فضایی که در کشور ایجاد شده و مسائلی که در این مدت رخ داده خیلی از بسترها را برای گسترش علم و فراهم کردن زمینه مناسب برای جوانان اهل علم فراهم کرده که با تمام مشکلات و سدهایی که برای رسیدن به خواسته هایشان هست تمام آنان را با جان و دل بپذیرند و هنوز هم در این کشور مشغول به خدمت باشند. اما با تمام این صحبتها درصد بزرگی از جوانان و نخبگان علمی هنوز مایلند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند.

در این میان عوامل و مسائل زیادی چه از نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و... وجود دارند که باعث دلسرد شدن و مهاجرت نخبگان شده است.

یکی از مهمترین و تاریخی ترین حوادثی که باعث نا امیدی و عدم رضایت جوانان تحصیل کرده از اقامت و تحصیل در ایران است؛ عواملی است که امنیت را برای جامعه نخبه و فرهیخته کشور صلب کرده و آزادی تفکر و بیان را از آنان می گیرد.

امنیت شغلی، امنیت جانی و تامین اجتماعی شاید بنیادهای اولیه رضایت برای نخبگان و دانشمندان باشد که متاسفانه در ایران همیشه مورد تعرض است.

کارهای اجتماعی نه خلق الساعه است و نه انفرادی که بتوان آن را به صورت منفک و مجزا در نظر گرفته و مورد بررسی قرار داد. برخورد تحلیلی با رفتار اجتماعی بیانگر این نکته است که عمل اجتماعی عمل ساخت یافته ای است که در یک نظام روابط متقابل شکل می گیرد.

تلاش برای فهم جامعه به صورت دقیق یادگار عصر رنسانس است که اروپایی ها سعی در فهم قواعد حاکم بر جامعه می کردند.

در افق دیدی به مدت 50 سال ما به برسی این سیستم پرداختیم و به نتایج مهمی رسیدیم، که در ادامه به بررسی آن می پردازیم.

پدیده مهاجرت مغزها: بحران کشورهای در حال توسعه

مهاجرت در جهان کنونی تبدیل به پدیده ای فراگیر شده است. مهاجرت نخبگان، تنها دامن کشورهای در حال توسعه را نگرفته، بلکه در کشورهای توسعه یافته نیز مساله ای به نام مهاجرت متخصصان وجود دارد که نمونه آن مهاجرت نخبگان از کانادا به کشور آمریکاست.

به طور کلی مهاجرت امری مذموم و ناپسند نیست، اما پدیده فرار مغزها که به خروج وسیع متخصصان و اندیشمندان یک کشور اشاره دارد، برای کشور مبدا بار ارزشی اش منفی است و مذموم تلقی می شود و این مساله زمانی به عنوان یک معضل اجتماعی مطرح می شود که کشور مهاجر فرست از فقدان چنین افرادی در رنج و کمبود باشد.

در عصر جهانی شدن، اقتصاد صنعتی موج دومی به اقتصاد موج سومی یا اقتصاد دانش محور تغییر ماهیت داده است. در این نوع اقتصاد، اطلاعات همچون یک کالای اقتصادی در فرآیند تولید، توزیع و مصرف، جایگاه ممتازی به دست آورده است؛ در همین زمینه متخصصان و اندیشه گران، به مثابه نیروی مولد این کالای گرانبها، بیش از پیش صاحب قدرت و منزلت گشته اند و از آنها به عنوان سرمایه انسانی یاد می شود.

کمبود نیروی انسانی متخصص باعث کندی در پیشرفت اقتصادی یک کشور می شود. یک کشور به هر اندازه هم که دارای منابع طبیعی فراوان و سرمایه کافی باشد، اگر فاقد نیروی انسانی لازم و در حد احتیاج باشد نمی تواند به برنامه های اساسی که برای روند توسعه لازم است، روی آورد. از این رو می توان مهاجرت مغزها را فاجعه ای بر ضد جریان توسعه تلقی کرد؛ به قول تئودور شولتز کلید توسعه اقتصادی، خود انسان است نه منابع آن.

فرار مغزها

اصطلاح فرار مغزها را برای نخستین بار انگلیسی ها به کار بردند. فرار مغزها ریشه در روابط تاریخی آمریکا و انگلستان داشت و بیانگر انگیزش مهندس ها و پزشکان انگلیسی برای مهاجرت به آمریکا، با هدف کسب درآمد بیشتر و دستیابی به محیط کار مناسبتر در کوچگاه بوده است.

یعنی زمانی که کشورهای اروپایی بازسازی خرابی های پس از جنگ را آغاز کردند و در پی فرایند صنعتی شدن با احساس نیاز به متخصصین و نخبگان در این زمینه به جذب نخبگان و متخصصین از کشورهای جهان سوم پرداختند.

فرار مغزها به عنوان یک آسیب اجتماعی مختص کشورهای جهان سوم، بیش از یک ربع قرن است که جوانان ایرانی را به دام خود گرفتار کرده است.

این عارضه که از منظر آسیب شناسان به نوعی استثمار شدگی کشورهای جهان سوم، توسط کشورهای توسعه یافته محسوب می شود به عنوان مخرب ترین بحران اجتماعی شناخته و تعریف شده است.

از میان کشورهایی که به دلیل در اختیارگذاشتن امکانات پژوهشی و رفاهی به صاحبان اندیشه بیشترین نخبگان ایرانی را به خود جذب کرده اند، آمریکا و کانادا به ترتیب رتبه اول و دوم را به خود اختصاص داده اند.

عوامل متعددی در بستر سازی برای فرار مغزها موثر است که میتوان به سطح فرهنگ، تحصیلات، رضایت والدین، نبود پیشرفت اجتماعی از نظر مالی و نبود تضمین شغلی و کمبود امکانات رفاهی اشاره کرد.

همچنین می توان گفت که نقش دافعه های اجتماعی، امنیتی، سیاسی و معنوی در زمینه فرار مغزها بیشتر از عوامل مادی و معیشتی است. ...

فهرست مطالب مقاله

مقدمه

اهمیت تحقیق

تعریف نخبه

پدیده مهاجرت مغزها: بحران کشورهای در حال توسعه

رهیافت های حل بحران

ﻃرح مسئله

بیان مساله

چارچوب نظری

نظریه های موجود

نظریه راونشتاین

نظریه اورتلی

نظری هتودارو

نظریه سجاستاد

نظریه دوگانگی منطقه ای

مدل تعادل نئوکلاسیک

نظریه وابستگی

الگوی مهاجرت زنجیرهای

نظریه مورداستفاده

تعریف مفاهیم

عوامل جاذبه در مقصد

عوامل دافعه در مبدا

فرارمغزها:

عوامل موثر در فرار مغزها در ایران

راهکارهای پیشنهادی جهت جلوگیری از فرار مغزها

متغیرهای اصلی مساله

فرضیه دینامیکی و روابط علی و معلولی

نمودار علی معلولی عوامل کاهنده میزان مهاجرت

نمودار علی معلولی عوامل افزاینده میزان مهاجرت

نمودار علی معلولی کلی

سیاستگذاری

نتیجه گیری